رؤیت همزاد یا اتوسکپی

در اینترنت و دایره­المعارف یا انسکلوپدیای آزاد که مقالات و مطالب مفصل یا بسیار مفصلی را درباره هر موضوع یا مضمونی دارد، چند سطری بیشتر درباره همزاد ندارد، در حالیکه در منابع و مآخذ فارسی از جمله فرهنگ دهخدا، فرهنگ معین و فرهنگ جامع روانشناسی- روانپزشکی و زمینه­های وابسته تألیف استاد بزرگوار دکتر نصرت الله پور افکاری مطالب بیشتری در این زمینه وجود دارند که در اینجا عیناً مطالب جلد چهارم از فرهنگ شش جلدی استاد فقید دکتر محمد معین در این زمینه ذکر می­شوند که بسیار شبیه به موضوعات مطرح شده در فرهنگ دهخدا در این محدوده است:

1- هم­زاد، همزاد h.ZAD [= همزاده] هم­سنی، همسالی

2- هم سن، هم سال ...

فرمود به دوستان همزاد ----- تا بر پی او روند چون باد

3- موجوداتی متوهم «از جن» که گویند با شخص در یک زمان تولد می­شود و در تمام حیات با او همراه است. بنابر اعتقادی عامیانه، گاه همزاد ممکن است باعث زحمت و صدمه زدن به همزاد انسان خویش شود و­گاه هم او را به­سعادت، مکنت و­ثروت برساند. نزد عامه معتقدند که­بعضی از مردم (خاصه جن­گیران و غشی­ها) با همزاد خویش رابطه دوستانه یا خصمانه دارند و با آنها روبرو و هم­کلام می­شوند.

تعریف رویت همزاد یا اتوسکپی

اتواسکوپی به حالتی اطلاق می­شود که انسان در شرایط بیداری و زندگی عادی فردی را که کاملاً شبیه اوست، مشاهده و ملاقات کند. همیشه موضوع به رؤیت ختم نمی­شود، بلکه ممکن است که گاه کار به مذاکره، کمک کردن و راهنمائی هم برسد.

 

 

کتاب پرواز روح توسط دو استاد روان شناسی دانشگاه ها و مراکز پژوهشی آمریکا تهیه و تدوین شده و این دو جلد PhD روانشناسی،  درجه دکترای خود را از دانشگاه معتبر کارولینای شمالی و در جوار دکتر راین گرفته است ...

کتاب خروج از بدن و اتواسکوپی چهارمین و آخرین اثر پژوهشی دانشمند پژوهشگر دکتر روبرت کروکال است .

دراین کتاب به یک پدیده مشابه با احساس خروج روح از بدن با عنوان رویت همزاد اشاره شده که اولین و دومین مورد آن در تاریخ توسط مانی مشاهده شده است .

سابقه آشنائی من با این پدیده

در سال 1340 در زمانی که دانشجوی دانشکده پزشکی بودم، یک روز شاهد خنده و شادی چند نفر از خانم­های خانواده بودم که یکی پس از­برگشتن از زیارت حضرت شاه عبدالعظیم، برای دیگران این مطالب­را تعریف می­کرد:

« ... امروز در زمان برگشتن از شاه عبدالعظیم در حالیکه در کنار خیابان منتظر اتومبیل بودم، یک خانم دیگری را در چند متری خودم دیدم که کاملاً شبیه به خودم بود. چند لحظه بی­حرکت به او خیره شدم، در حالیکه او هم درست با قیافه و پوشش من به من نگاه می­کرد! روی کنجکاوی چند حرکتی کردم که او هم درست و همزمان حرکات مرا تکرار می­کرد. فکر کردم شاید جن باشد، زمانی که شروع به تلاوت بسم اله کردم، او هم عیناً حرکات مرا تکرار می­کرد و مثل من به خودش و لباسش پس از تکان دادن لب­ها که حتماً خواندن دعا بود، به اطرافش هم فوت می­کرد. در این فضای پروحشت یک بوق تاکسی که جلوی من ترمز کرده بود و می­خواست مرا متوجه حضورش کند، چرت مرا پاره کرد و آن فرد هم ناپدید شد. در لحظات پرترس و وحشت بعدی، این گونه خودم را راضی و آرام می­کردم که او جن یا پری نبود، زیرا آنها نام خدا را نمی­توانند ببرند»

چند سال پیش با چند مورد از این سوژه­ها از طریق ارسال نامه یا تلفن توسط خوانندگان کتاب­هایم آشنا شدم و من آنها را در چند جلسه علمی از جمله در مراسم فارغ­التحصیلی دانشجویان دانشکده دندانپزشکی دانشگاه تهران در حضور چند نفر از استادان این دانشکده معرفی کردم. آقای دکتر هادی منافی که در آن زمان رئیس هیأت مدیره انجمن هیپنوتیزم پزشکی یا بالینی و آقای دکتر شکراله عبداله زاده هم که استاد روانپزشکی دانشگاه شهید بهشتی بودند، حضور داشتند.

مانی یک دانشمند بسیار بزرگ و هنرمند نقاشی بی­نظیر است که در دوره ساسانیان زندگی می­کرد و شاید او اولین فردی باشد که از رویت همزاد سخن گفته است. شاید هم این تنها مقاله یا از معدود مقالاتی بوده باشد که در مجله علمی سازمان نظام پزشکی ایران در زمینه مسائل مربوط به پاراسایکولوژی به چاپ رسیده است.

متن مقاله پیوست نسبتاً سنگین و پر از واژه های ایرانی شده لغات علمی است که یادگاری از طرز نگارش دوست به سفر رفته ما جناب آقای دکتر عبدالله زاده عزیز است .

 

 

 

 

مقالات گزارش موردی (2)

پدیده رؤیت همزاد و گزارش سه مورد

دکتر هادی منافی (متخصص جراح عمومی ، بیمارستان مهر ، بخش جراحی )

دکتر شکرالله عبدالله زاده (استاد یار دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی – درمانی شهید بهشتی ، بیمارستان امام حسین ، بخش روانپزشکی)

دکتر رضا جمالیان (متخصص بیماریهای داخلی - عفونی)

مجله علمی نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران / دوره شانزدهم ، 4 (1377)

رؤیت همزاد (autoscopy) تجربه (توهم) بینائی است، که فرد تصویر خود را در خارج از جسم (مادی) خود مشاهده می­کند. رؤیت همزاد بیشتر شامل چهره، نیم­تنه بالا و گاه همه بدن فرد است، روبرویش نشسته است در کنار فرد، یا با او راه می­رود، حرکات او را تقلید می­کند، به مانندش لباس می­پوشد، با او به گفتگو می­پردازد و گاه عقایدش (همزاد) مخالف با فرد است و ندرتاً چندین همزاد هستند. این پدیده ممکن است نشانه نابسامانی ارگانیک (organic) مغز (غش،­آسیب مغز و غده­های­مغز) یا کارکردی (functional) مانند افسردگی، روان­پریشی (psychosis) باشد. در افراد بهنجار در حالت­های مسمومیت، خستگی زیاد (exhaustion)، اضطراب، نگرانی و ترس زیاد دیده می­شود. همچنین در توهم­های هنگام خواب رفتن[1] و بیدار شدن از خواب (hypnapompic) وجود دارد.

در افراد دارای پیشه خلاق (نویسندگان و ...) گزارش شده است. پدیده تصویر مضاعف[2] مورد توجه برخی از نویسندگان و دانشمردان بنام دنیا مانند گوته (Goeth)، هوفمن (Hoffman)، داستوفسکی (Dostoevsky) بوده است. و برخی از آنها مانند مانی (Mani دانشمرد ایرانی) گوته، استی ونسن (Stevenson)، فروید (Freud) داستوفسکی خود این پدیده را تجربه کرده بودند.

این مقاله مروری است کوتاه بر موارد گزارش شده از این پدیده در ایران کهن و جهان (از سال 1935 تاکنون 56 مورد) و جنبه­های اجتماعی- فرهنگی و تاریخی آن را مورد بررسی قرار می­دهد.

تجربه مورد مذکور در سه فرد ایرانی ارائه شده است و به نظر ما اولین موارد گزارش شده در ایران و دارای ویژگی­هایی هستند که در موارد گزارش شده (به زبان انگلیسی) نیامده است (نگاه به شرح حال­ها).

واژه­های کلیدی: اتوسکوپی، نابسامانی ارگانیک مغز (صرع، آسیب مغز و غده­های مغز)، نابسامانی کارکردی مغز (افسردگی و روان­پریشی)، اضطراب، ترس، نگرانی .

رؤیت همزاد گاهی با هجای Heautoscopy و به معنای دیدن خود بیان می­شود. از سوی دیگر این واژه بیانگر گونه­ای تجربه (توهم) بینائی است که در آن هنگام، فرد مانند خود را در فضای خارج از بدنش مشاهده می­کند. در این هنگام آگاهی (consciousness) فرد در درون بدن او است.

نشانه مشخص­کننده رؤیت همزاد رؤیت توهمی بخشی از بدن (چهره یا بالاتنه) یا همه بدن فرد است. این ادراک توهمی که به آن خیال (Phantom) پرهیب (شبح)، و همزاد هم گفته می­شود. بیشتر تار، تیره، بدون رنگ، نیمه شفاف یا شفاف، روشن و گاه رنگی (رنگ لباس­های همزاد مانند فرد) است و گوئی تصویر فرد در آئینه دیده می­شود. همزاد بیشتر همان حالت چهره و حرکات فرد را تقلید یا تکرار می­کند و افزون بر آن رنگ لباس و لباس پوشیدن همزاد مشابه فرد است. گاهی این تجربه گسترده­تر است و همزاد با فرد به گفتگو می­پردازد، در این حالت توهمات بینائی[3] (VH) با توهم­های شنوائی[4] (AH) و جنبشی[5] (KH) و ادراک­های هیجانی با هم همراه می­شوند. به گونه­ای نادرتر، در این نابسامانی، چندین همزاد با هم دیده می­شوند.

رؤیت همزاد زمانی در میان پزشکان و نویسندگان خلاق رایج بود. اما به عنوان موضوعی با کندوکاو علمی مدت­ها از نظر دور بوده است، سردرگمی و اختلاف نظر درباره تعریف و طبقه­بندی آن هنوز وجود دارد.

مورد اول

خانم الف، 27 ساله، مجرد، لیسانس (روان­شناسی)، شغل مربی (هنرهای رزمی) و فرزند آخر مادر است دارای سه برادر و یک خواهر بزرگتر از خود می­باشد. پیشینه بیماری جسمی و روانپزشکی ندارد اما نزدیک به 15 سال پیش صدائی را در سر احساس کرده است و پس از مراجعه به پزشک خانواده و توصیه ایشان به ثبت نوار مغزی، به سبب مخالفت خانواده با انجام الکتروانسفالوگرافی، این کار انجام نمی­شود و صدا خودبخود بدون درمان از بین می­رود در پیشینه خانوادگی یک برادر او به سبب ورشکستگی در حرفه­اش دچار افسردگی می­شود (دوره
یک­ماهه) و با درمان بهبودی کامل می­یابد. پسر عمه او نیز به سبب­کم اکسیژنی هنگام زایمان دچار عقب­ماندگی ذهنی (آموزش نا­پذیر) شده است.

او رؤیت همزاد خود را چنین بیان می­کند.

«نزدیک به ساعت سه بعدازظهر به دنبال فعالیت عادی کلاس دانشکده به خواب رفتم، نمی­دانم چطور شد از خواب بیدار شدم و شبیه خود را دیدم روبرویم نشسته است، احساس کردم روح­ام است به خودم گفتم اگر روح­ام است پس چرا من راحت نشسته­ام، حدود 30-20 ثانیه آن را کاملاً می­دیدم و با این فکر که این شبه روح من است خوابیدم و احساس کردم روح­ام (شبح) دوباره وارد بدنم شد. بار دوم که این تجربه تکرار شد و به فاصله زمانی 2- 5/1 سال پس از تکرار تجربه اول دوباره همزاد (شبح) را مشاهده کردم (شبح نیمه شفاف و هر حرکتی می­کردم او تقلید می­کرد). و نگران می­شود مبادا شروع بیماری روانی باشد با دوستش در میان می­گذارد او توصیه می­کند به پزشک مراجعه کند و او با آشنائی از نوشتارهای یکی از مؤلفین (ر- ج) درباره هیپنوتیزم به ایشان نامه می­نویسد و سپس در دیداری تجربه خود را بازگو می­کند.»

خانم­الف اظهار می­داشت خروج روح از بدن را[6] نیز زیاد تجربه کرده است و بارها شده کالبد خود را از بالا مشاهده کرده­ام ولی در این تجربه که من بتوانم روح­ام را ببینم خیلی شگفت­زده شدم. افزون بر آن مدعی است می­تواند رویدادهائی را درک یا پیش­بینی کند و بیشتر به همان ترتیب که او درک کرده است بدون اینکه اطلاعی از پیش به او داده باشند اتفاق افتاده است (مثلاً مرگ دائی دوستش به سبب تصادف با ماشین همانگونه که او درک کرده بود بدون آگاهی از پیش رخ داد.) ایشان اکنون شاغل است و به زندگی خود بدون شکایت از مشکلی ادامه می­دهد و داروئی نمی­خورد.

مورد دوم

آقای ب، مجرد، لیسانس (کشاورزی)، فرزند سوم مادر (2 برادر و 2 خواهر دارد) در حال انجام خدمت سربازی است و پیشینه بیماری جسمی روانی ندارد. در پیشینه خانوادگی برادر کوچکتر در 7 سالگی در خواب دچار غش می­گردد و 5/1 سال است که با داروی کاربامازپین (Carbamazepine) کنترل است. او مشکل خود را چنین بیان می­کند: «در هنگام مسافرت در کوپه همسایه (در ترن) فردی که دچار غش بوده است حمله غش به او دست می­دهد و نعره می­کشد همان موقع سرم گیج رفت و مدهوش شدم احساس کردم بدنم سفت شده و تمام بدن بدون سرم را دیدم که بالای جسمم قرار دارد. و بار دوم هم خسته بودم دوباره بدنم بدون سر جدا شد و رفت بالا» در پاسخ به این سؤال که چرا این همزاد سر ندارد اظهار داشت «تصور می­کنم اگر سرم نیز جدا شود و مانند بدنم بالا برود، جانم در می­رود و خواهم مرد».[7] در بررسی­های انجام شده پیشین برای بیمار 5 مرتبه الکتروانسفالوگرافی انجام شده بود و مشخص گردید که 4 بار بهنجار و تنها یکبار خفیف نابهنجار بوده است. سی-تی اسکن مغز نیز طبیعی گزارش شده است. بیمار به مدت چند سال برای درمان، کاربامازپین (بدون تأثیر در روند این پدیده) مصرف می­کرده است و خود را بسیار هیپنوتیزم­پذیر می­دانست و بارها تجربه خروج از بدن را تجربه کرده بود. بیمار نگران وضعیت خود بود و نگران بود مبادا در خیابان بیفتد، می­گفت همواره به این مسئله فکر می­کند. بیمار اظهار می­داشت هنوز روزی 6 عدد قرص کاربامازپین را مصرف می­کند ولی اثرات آنها بر روند فکری­اش مشاهده نگردیده است. آقای ب، در حال انجام خدمت سربازی است و جز اشتغال فکری در این­باره هیچگونه شکایت بیماری دیگری را ذکر نمی­کند.

مورد سوم

آقای ج، 61 ساله، فرزند اول خانواده، متأهل، دارای دو فرزند، دختر 32 ساله و پسر 17 ساله است. استاد بازنشسته دانشگاه علاقمند به ورزش کوهنوردی، به ویژه سنگنوردی است (از 12 سالگی) اهل طریقت است. در پیشینه فردی جز افسردگی­های گذرا (چند ساعته) که با سرگرمی و ورزش از بین می­رود مشکلی نداشته است ولی در ده سال اخیر از داروهای آلوپرینول (Alluperinoll) برای مهار اسید اوریک خون، پروپرانونول (Propranolol-40mg) روزی 2 نصفه قرص و 2/1 قرص تریامترن- اچ (Tiramterine-H) برای فشار خون و کلونیدیوم- سی (Clonidium-c) برای ناراحتی گوارشی استفاده می­کند.

در پیشینه خانوادگی یک خواهر و یک برادر دارد که بیماری ندارند. پدر در سن 65 سالگی به سبب بیماری قند درگذشته است. مادر در حیات است و مشکلی ندارد. دخترش 32 ساله سالم و همانند او چیزهائی را حس
می­کند ولی نمی­بیند، پسرش 17 ساله که همانند پدر تجربه رؤیت همزاد را دارد. و واسطه (medium) بسیار خوبی در کارهای هیپنوتیزمی است. پدربزرگ و مادربزرگ همسر آقای ج مورد اعتماد مردم محل خود و معروف به شفادهی بیماران بوده­اند. پدر آقای ج نیز دارای این ویژگی است که می­تواند رویدادهای آینده را پیش­بینی کند.

آقای ج اولین بار در سن 17 سالگی هنگامی که (ساعت 4 بامداد) برای کوهنوردی آماده می­شده رؤیت همزاد را تجربه می­کند، او همزاد خود را می­بیند که مانندش لباس سنگ­نوردی پوشیده و کوله پشتی را هم در دست دارد و در گوشه اطاق راه می­رود. و گاه به او لبخند می­زند، ولی متوجه می­شود همزادش کفش سنگ­نوردی پوشیده است که او ندارد. (کفش همزاد قهوه­ای با بند قرمز و کفش آقای ج سیاه رنگ بوده است) آن روز برنامه سنگ­نوردی اجرا نمی­شود و در حدود 28-27 روز بعد که فدراسیون کوهنوردی، سنگ­نوردان را برای دریافت کفش سنگ­نوردی فرا می­خواند به آقای ج کفش سنگ­نوردی مانند آنچه همزاد پوشیده بود تحویل می­دهد (قهوه­ای با بند قرمز و بدون انتخاب از پیش) ایشان بار دیگر همزادش را در لباس سنگ­نوردی می­بیند در حالیکه کوشش می­کند از دیواره یا صخره خود را بالا بکشد که به یکباره از ران به بالا سفیدپوش می­گردد (مانند آدم گچ­گرفته) آقای ج می­گوید بعد از تحویل گرفتن کفش سنگ­نوردی در صعودی به نقطه­ای رسیدم که همان محلی بود که همزاد می­کوشید بالا برود و میخ خود را کوبیدم که خود را بالا بکشم ولی سقوط کردم و به سبب برخورد با صخره به مدت 20 دقیقه بیهوش بوده و گروه کوهنوردی او را به بیمارستان می­رسانند و زمانی چشم می­گشاید که در بیمارستان بوده و به سبب شکستگی­های چند استخوان (مهره گردن، سه مهره کمر) نیم­تنه بالا تماماً در گچ بوده است و به همان شکل درآمده بود که همزادش را یکباره سفیدپوش دیده بود.

آقای ج می­گوید زمان دگر که با سرعت رانندگی می­کردم همزادم در روی کاپوت ماشین ظاهر شد و با دست به من اشاره می­کرد که آهسته رانندگی کنم ولی من توجهی نکردم و پا را از روی گاز برنمی­داشتم بعد از لحظاتی در چهره همزاد حالت خشمگینی و عصبانیت ظاهر شد و باز در همان حالت اشاره می­کرد که آهسته برانم و من پذیرفتم و سرعت را کم کردم. بعد از گذر از سربالائی در سراشیبی جاده چند اتومبیل را دیدم که با هم تصادف کرده بودند که اگر من با همان سرعت می­آمدم یا با آنها تصادف یا به درون دره پرت می­شدم.

آقای ج می­گوید از سن 17 سالگی به کرات و بارها همزادم را که کاملاً شبیه به من و فقط کمی کمرنگتر است را دیده­ام، و هنوز می­بینم. به ویژه وقتی تنها هستم یا در فکر فرو می­روم. به ویژه اگر فکرم همراه با دل­شوره باشد. همزادم ظاهر می­شود و با من به بحث و گفتگو می­پردازد و گاه در این بحث­ها با من به جدال می­پردازد. و من ناچارم برای رهایی از او خود را به کاری یا چیزی مشغول کنم. این رؤیت همزاد گاه چند بار در ماه تکرار می­شد و گاه چند ماه یکبار است آخرین تجربه ایشان در هفت هشت روز پیش از تاریخ نوشتن این مقاله بوده است. آقای ج در سن 61 سالگی است با توان خوب سنی به زندگی و فعالیت روزانه خود بدون شکایت از مشکلی خاص ادامه می­دهد.